رێبوار ئەحمەد:
شەڕی موسڵ بەرەو کۆتایی دەڕوات، بەڵام بەهەمان خێرایی ناکۆکیە قەومی و مەزهەبیەکان بەرەو قوڵبونەوە پاڵدەنرێن و سەرجەم حزبە قەومی و مەزهەبییەکان بە فراوانی کار لەسەر ئەم پرۆژە کۆنەپەرستانەیە دەکەن و کیسەیان گرتوەتەوە بۆ کۆکردنەوەی بەروبومەکەی. ئەمە ئاکامێکی مەنتقی و چاوەڕوانکراوی شەڕێک ئەبێت کە کوشتار و دەربەدەرکردنی خەڵکی موسڵ و ویرانکردنی ئەم شارەی کرد بە باجی هەڵپێچانی داعش و بردنەپێشی کێشمەکێشی کۆنەپەرستانەی جەمسەرە جیهانی و ناوچەییەکان کە لەژێر پەردەی شەڕی دژی تیرۆردا بەڕێوەدەبرێت.
بانگەشەی بارزانی بۆ ریفراندۆم لە ناوەرۆکدا بەشێکە لەم پڕۆژەیە بۆ بەکارخستنی گوشاری سیاسی لەسەر حکومەتی بەغدا و پێشتر ئەمەمان باس کردوە. بەڵام مەسەلەکە لەوە فراوانترە، هەموو هێز و لایەنە قەومی مەزهەبیەکان خۆیان ئامادەکردوە بۆ سەرلەنوێ ماڵ دابەشکردنەوەی دوای دەڕپەراندنی داعش. ئەم رۆژانە لە دوو قۆڵی ترەوە کارێکی چڕوپڕ بە هەمان ئاراستە دەستی پێکردووە. دوێنێ بەشێک لە ناسیۆنالیستە سونە عەرەبەکان حزبێکی تازەیان بە ناوی (للعراق متحدون) راگەیاند، کە راستەوخۆ بە بانگەشەیەکی تائیفیەوە هاتوەتە مەیدان و ئامانجی سەرەکی بریتیە لە دامەزراندنی هەرێمێکی سونی لە موسڵ. کۆنگرەکەشیان لە هەولێر لە باوەشی پارتی دیموکراتی کوردستان گرتووە و لە رۆژی یەکەمی راگەیاندنیەوە دەستیان کردوە بە هەڵدان بە باڵای پارتی و بارزانیدا. هاوکات جەخت لەوە دەکەن کە پرۆژە و ئامانجەکانیان لەگەڵ پرۆژە و ئامانجەکانی کورد تەبایی هەیە، چونکە هەم دراوسێن و هەم دوارۆژ ئەوە تەنها هەرێمی کوردەکان نابێت کە داوای مافی خۆی دەکات لە حکومەتی ناوەندی. کۆنگرەیەک لە هەولێر گیرابێت و بۆ عەرەبی سونە بێت و بە باڵای پارتیدا هەڵبدات، هیچ گومانێکی تیا نییە کە لە جێگایەکەوە خۆی لەگەڵ بانگەشەکەی بارزانی بۆ ریفراندۆم گرێداوە و کارتێکی دیکەی فشارە لەسەر حکومەتی بەغدا. ئەمە ئەوە نیشاندەدات کە ئەم قەومپەرست و تایئفەچیانە لە هیچ خراپەکاریەک دەست ناپارێزن بۆ گەیشتن بە مەرامە کۆنەپەرستانە و دژی ئینسانیەکانی خۆیان.
لەلایەکی ترەوە حزبە قەومیە تورکمانیەکان کەوتونەتە خۆ بۆ ورژاندنی هەستی قەومی تورکمانی و بەرجەستەکردنی ئەوەی کە داوای مافی تورکمان دەکەن لە کوردستان بە وێنەی “نەتەوەی دووەم”! مافەکەشیان بە وتەی حسن تۆران- جێگری سەرۆکی بەرەی تورکمانی بریتیە لەوەی کە بە گوێرەی پێگەی نەتەوەکەیان وەکو “نەتەوەی دووەم” پۆست و پلە و پایەی لە بابەت جێگری سەرۆکایەتیەکانی هەرێم بەو جەنابانە بدرێت کە مەسەلەی تورکمانیان کردووە بە بزنسێکی سیاسی. لەم بارەیەوە هەموو ئامادەکاریەکیان کردووە بۆ ئەوەی لە چەند هەفتەی داهاتوودا کۆنگرەی یەکگرتووی لایەنە تورکمانیەکان لە بەغدا بگرن و بە وتەی تۆران لەو کۆنگرەیەدا “نەخشە رێگای تورکمان بۆ بارودۆخی دوای داعش پەسەند دەکەن و مەسەلەی تورکمان وەکو مەسەلە و گرفتێکی سیاسی لە عێراقدا دەهێننە گۆڕێ”، لەسەر بناغەی ئەوەی کە تورکمان ستەمی لێ دەکریت بە تایبەتی لەلایەن حزبە کوردیەکان لە کەرکوک و لە هەرێمی کوردستاندا. ئەمەشیان ئاشکرا بۆنی ئەوەی لێ دێت کە حکومەتی بەغدا دەیەوێ وەکو کارتێکی فشار دژی حزبە ناسیۆنالیستە کوردەکان بە تایبەتی پارتی و بارزانی بەکاری بهێنێت. پەیامەکان راشکاون تەنها کەمێک وردبونەوەی دەوێ تا رۆشن بێتەوە کە بارزانی دەیەوێ کارتی ناسیۆنالیستە عەرەبە سونیەکان لە پاڵ بانگەشەی ریفراندۆمەوە بەکاربهێنێت بۆ سەپاندی خواستەکانی بەسەر حکومەتی بەغدادا، لە بەرامبەریشدا حکومەتی بەغدا وەڵامەکەی ئەوەیە کە ئەگەر بارزانی بە کارتی سونەکان یاری بکات ئەوانیش بە کارتی تورکمان یاریەکەی لەگەڵ درێژە دەدەن. لەم پێناوەدا هیچ باکیان لەوە نییە کە ئەم سیاستە کۆنەپەرستانەیە چ دۆزەخێک بۆ خەڵک بەرپا دەکات.
ئەم جەنابە قەومچی و تائیفەچیانە کە رۆژانە سوێند بە “برایەتی پێکهاتەکانی عێراق” دەخۆن، لە پشتی هەر سوێندخواردنێکیانەوە پلانێکی حەقیرانە خۆی مەڵاسداوە بۆ بەگژیەکدا کردنی هاوڵاتیان لەسەر بناغەی ناسنامەی پوچ و داتاشراوی قەومی و مەزهەبی. چ شتێک لەوە رۆشنترە کە ئەگەر دەستی ئەم حزبە بۆرژوازیە قەومی و دینیانە لەسەر ژیان و چارەنوسی خەڵک و کۆمەڵگا نەمێنێت، هاوڵاتیانی عێراق نەک هیچ کێشە و دوژمنایەتیەکیان لەگەڵ یەکتری نییە، بەڵکو گیانی هاوچارەنوسی و هاوخەباتی و پێکەوە ژیان جێگای ئەو ناکۆکی و قلشت و دوبەرەکیانە دەگرێتەوە کە لە بنەڕەتەوە ئەحزاب و دەسەڵات و دەوڵەتە بورژوازیە قەومی و ئیسلامیەکان لە ناو خەڵکدا خوڵقاندویانە. ئامانجیشیان لەمە ئەوەیە هەر تاقمێکیان خۆیان بکەن بە نوێنەری قەوم و مەزهەبێک و لەسەر ئەم بناغەیەش لە داهات و دەسەڵاتی سیاسی بەش وەرگرن.
کێشەی شیعە و سونە و گۆڕانی بە کێشەیەکی سیاسی ئاکامێکی راستەوخۆی جەنگ و داگیرکاری ئەمریکا و ئەو پرۆسە سیاسیە کۆنەپەرستانەیە بوو کە لە هەموو بوارێکدا کاولکاری و پاشەوپاش گەڕانەوەی بەسەر کۆمەڵگادا داسەپاند. هەوڵی ئەمڕۆ بۆ بە هەرێم کردنی پارێزگای موسڵ لەسەر بناغەی تائیفی و گرێدانەوەی بە بەغداوە لەچوارچێوەی فیدارڵیزمی قەومی مەزهەبیدا، هەروەها هەوڵدان بۆ دروستکردنی کێشەیەک بە ناوی مەسەلەی تورکمان، دوو هەنگاوی دیکەی کۆنەپەرستانەن بە ئاقاری دووبەرەکی سازکردن لە ناو هاوڵاتیان. ئەمانە پیلانی لە رادەبەدەر کۆنەپەرستانە و مەترسیدارن.
بەهەرێم کردنی موسڵ و قوتکردنەوەی دەسەڵاتێکی تائیفی سونی لەو پارێزگایە، دەبێتە مایەی ئەبەدیەت دان بە شەڕ و کێشەی تائیفی کە لەم چەند ساڵەی دواییدا گیانی هەزاران هاوڵاتی هەڵوشیوە. ئەمە نەخشەرێگای پاراستن و دورخستنەوەی خەڵکی موسڵ نییە لە ستەم و زۆرداری دەسەڵاتی شیعە مەزهەبەکان، بەڵکو نەخشەرێگایەکی تازەیە بۆ کوشتاری کوێرانەی عەلی و عومەرو حسەن و بەکر و حسین و عوسمان ناوەکان. نەخشەرێگایەکی کۆنەپەرستانەی رەوتە سونیەکانە وەکو بەشێک لە بورژوازی عێراق کە لە بەشی خۆی لە داهات و دەسەلات ناڕازیە و دەیەوێ لە رێگای ئەم یاریکردنە بە ژیان و چارەنوسی خەڵکی ستەمدیدەوە بەشی خۆی بەدەست بهێنێت. ئەمە سەرەتای رێگایەکە کە کوردستان بە کۆتاییە تراژیدیەکەی گەیشتووە. چەندین ساڵە خەڵکی کوردستان لە ناو گێژوای فیدرالیزمی قەومیدا لە سایەی مەملەکەتی بارزانی و تاڵەبانیدا گرفتاری سەد و یەک کێشە و بەڵان. سەرئەنجامیش خودی دامەزرێنەرانی ئەم فیدراڵیزمە ناتوانن حاشا لەوە بکەن کە فیدراڵیزمەکەیان دوچاری شکست و مایە پوچی بووە. بۆیە ئێستا لە هەوڵدان بە کارتی ریفراندۆم و هەڕەشەی جیابونەوە، دووبارە گیانی بەبەردا بکەنەوە. هێشتا هیچ ئاسۆیەکی ئەوە دیار نییە کە ئایا ئەم کارتە چەند کارایی دەبێت بۆ ئەو مەبەستە. هەربۆیە بارزانی دەست لە پشتی تائیفەچیەکانی سونەش دەدات و دەیەوێ لەو پێناوەدا کەڵک لەو پرۆژە کۆنەپەرستانەیەش وەرگرێت. لە راستیدا قوتکردنەوەی هەر جۆرە کیان و دەسەڵات و هەرێم و دەوڵەتێک، لە هەر گۆشەیەکی ئەم کۆمەڵگەیەدا لەسەر بناغەی قەومی و مەزهەبی، ئاکامەکەی شتێک نابێت جگە لە قوڵکردنەوەی دوبەرەکی و خۆشکردنی ئاگری شەڕی کۆنەپەرستانە و بە بارمتەگرتنی ژیان و چارەنوسی دانیشتوانی ئەو ناوچەیە لەلایەن باندە قەومی و دینیەکانەوە. فیدراڵیزمی قەومی و تائیفی رەسمیەتدان و ئەبەدیەت دانە بە شەڕ و دوژمنکاری کۆنەپەرستانەی قەومی و تائیفی، کە تەنانەت نەخشەداڕێژەر و خوڵقێنەرانی بەردەوام ریاکارانە سەرزەنشتی دەکەن.
هەلومەرجی دوای دەرپەڕاندنی داعش لە عێراق هەلومەرجێکی تازە دەبێت، کە چوارچێوە گشتیەکەی بریتی دەبێت لە قوناغێکی تازەی کێشمەکێشی هێزە قەومی و مەزهەبیەکان لە پێناو سەرلەنوێ دابەشکردنەوەی دەسەڵات و داهات بەپێی ئەو هاوسەنگیەی کە دۆخی تازە دەیهێنێتە ئاراوە. یەکێک لە مەیدانە گرنگەکانی نەبەردی خەڵکی ئازادیخوازیش لەم قۆناغە تازەیەدا خەباتە لە پێناو ناکامکردنەوەی هەر جۆرە کیانێک کە لەسەر بناغەی قەومی و تائیفی بیەوێ بێتە دامەزران. پێداگری لەسەر پێویستی غەیرە قەومی بوون و غەیرە دینی بوونی دەوڵەت لە هەموو ئاستێکدا، بۆ خەڵکی ئازادیخواز و تینوی رزگاربوون لەشەڕ و کوشتار و نائەمنی، ئەنجامگیریەکە کە پێویستە لە تاقی کردنەوەکانی ١٤ ساڵی رابردوو وە لە خودی سەرهەڵدانی داعش و کارەساتەکانی بگیرێت.
لە بارەی بانگەشەی تاقمە قەومپەرستە تورکمانیەکانیشەوە، لە راستیدا کێشەیەکی سیاسی بە ناوی کێشەی تورکمان لەم کۆمەڵگایەدا نەبوە و نییە و هیچ بنەمایەکی نییە. بەو رادەیەش کە ئەم پیلانە بڕواتە پێشەوە، بەر لە هەرشت خودی هاوڵاتیانی تورکزمان دەکات بە قوربانی و سوتەمەنی. سەرجەم ئەو حزبانەش کە بە ناوی تورکمانیەوە قوت کراونەتەوە نوێنەرایەتی هیچ مەسەلەیەک ناکەن، بەڵکو یان رۆڵی دەسکەلایی دەگێڕن و ئامرازی دەستوەردانی دەوڵەتی فاشیستی تورکیان، یان کارتی کایەی سیاسی حزبە سیاسیە نەیارەکانن. ئامانجێک کە گوایە کۆنگرەی یەکگرتوی لایەنە تورکمانیەکان دەیانەوێ لەدەوری تەوەرە ببەستن، واتە “نەخشەرێگای تورکمان بۆ دوای داعش و هەژمارکردنی تورکمان وەکو نەتەوەی دووەمی کوردستان” تا سەرمۆخ کۆنەپەرستانەیە. نەک هەر تۆزقاڵێک رووی لە بەهرەمەندبوونی هاوڵاتیانی تورکزمان لە مافی زیاتر نییە، بەڵکو سوکایەتیەکی گەورەیە بەو بەشە لە هاوڵاتیان و کۆتی کۆیلایەتی و پلەدوویی دەخاتە گەردنیان. بەپێ ئەو لۆجیکە قەومیە کۆنەپەرستانەیە هاوڵاتیانی تورکزمان ناتوانن مافی یەکسانی وەکو هاوڵاتیانی کوردزمانیان هەبێت، بەڵکو وەکو هاوڵاتی پلەدوو و لە کوردزمان مافی کەمتریان بۆ دیاری دەکرێت. ئامانجیش لەمە کارتێکی کایەی سیاسیە لە هاوکێشەی سیاسی عێراق و ریزگرتنی دەستەو تاقمە قەومیە تورکەکانە بۆ ئەوەی لەسەر بناغەی دانی مۆری پلەدوویی و کۆیلایەتی لە ناوچەوانی هاوڵاتیانی تورکمان، بەشە دەسەڵات و داهات بە خۆیان ببڕێت.
خەڵکی ئازادیخواز لە عێراق و لە کوردستان، بە دیاریکراوی خەڵکی تورکزمان پێویستە لەوە هوشیارتربن کە بکەونە ئەم داوەوە وببن بە لەشکری رەشی چەند تاقمێکی راسپێردراو لە لایەن ئەردۆگان و بارزانیاکان و تالەبانیەکان و تائیفەچیەکانی بەغداوە، کە لە کێشمەکیشی کۆنەپەرستانەی خۆیان لەسەر دەسەلات و داهات یاریەکی لەرادەبەدەر حەقیرانە بە ژیان و چارەنوسی ئەم خەڵکە دەکەن. هاوڵاتیانی تورکزمان چ لە کوردستان و چ لە عێراق نابێ و ناکرێت بە هاوڵاتی پلەدوو هەژمار بکرێن، بەڵکو دەبێ وەکو ئەودوای هاوڵاتیان مافی بە تەواوی یەکسانیان هەبێت. لەوانە مافی خوێندن و قسەکردن بە زمانی دایکی، هەروەها مافی خۆ بەربژێرکردن بۆ هەموو پۆستە جۆراوجۆرەکانی وڵات بە پۆستی سەرۆکی دەوڵەتەوە، مافی هەر هاوڵاتیەکی تورکزمانە، بە هەمان ئەو پێوەرانەی کە مافی هاوڵاتیانی ترە. تاڵەمویەک لەمە کەمتر جگە لە سوکایەتی بەو هاوڵاتیانە و شەتەکدانی زنجیری کۆیلایەتی لە دەست و پێیان، هاوکات جگە لە هەنگاوێکی تر بۆ قوڵکردنەوەی ناکۆکی و دوبەرەکایەتی و باوەشێنکردنی ئاگری شەڕ و کوشتاری کۆنەپەرستانەی قەومی هیچی تر نییە. ئەگەر ئەم رەوت و پرۆسەیە بڕواتە پێشەوە دەگات بەوەی کە هەر گەرەکێک دەبێتە مەیدانی دوبەرەکی و شەڕ و کێشە لەسەر بناغەی کورد و عەرەب و تورک و ئاشورو کلدان و شیعە و سونە و مەسیحی و یەزیدی و کاکای و فەیلی و هەورامی و شەبەک و …
رێبوار ئەحمەد/ ١٣ی ئایاری ٢٠١٧
تێبینی: ئەم بابەتە لە ژمارە ٤ بۆپێشەوەی بەرواری ١٥/٥/٢٠١٧ بڵاوبۆتەوە…www.bopeshawa.net